Bütün dünyada, 1789 Fransız İhtilali'nden sonra belirginleşen milliyetçilik hareketleri Osmanlı İmparatorluğu'nda etkisini gösterir. Bunun sonucu olarak, önce Sırplar, Rumlar, Araplar ve sonra Arnavutlar kendi millî toplumunu devlet olarak kurmak için hem birbirleriyle hem de Osmanlı Devleti ile fikren ve fiilen çatışmaya girdi. 19. yy.'dan 20. yy.'a geçildiği yıllarda Rumlar Sırplar, Bulgarlar Balkan Savaşları'nın ardından Osmanlı İmparatorluğu'ndan siyasi olarak tamamen ayrıldılar.

      Müslüman olmayan topluluklardan, fiziki olarak Osmanlı İmparatorluğu'nun Türkiye topraklarına yakın olmaları nedeniyle, yalnızca Ermeniler bu anlamda bağımsız olamadılar. Ermeniler gelişen milliyetçilik hareketlerinin etkisinde bağımsızlıklarını kazanmak için Hınçak ve Taşnak millî teşkilatlarını kurdu. Bu teşkilatların yöntemleri ve amacı önce Müslümanlarla Ermenileri birbirine düşürmek, isyan çıkarmak ve böylece Avrupa devletlerini silahlı müdahaleye zorlayarak, onların müdahalesi ve yardımı ile Doğu Anadolu'da Ermeni Devleti kurmaktı.

Osmanlı Devleti Doğu Anadolu bölgesiyle sorumlu olan Üçüncü Orduyu bulundurmaktaydı. Kasım ayında Osmanlı devleti savaşa girince Osmanlı Jandarma birimlerinin (yerel güvenlik aygıtı) komutasında el değişimine gitti. Yerel güvenlik birimlerinin yönetim ve kontrolü daha önce Valilerin altında iken askeri yönetime geçti. Bölgede bulunan jandarma birimleri buna Van Jandarma bölümü ve yedek süvari tümeni dahil olmak üzere Üçüncü Ordu ya bağlandı.^[11]

Ermeni Ulusal Hareketi veya Ermeni devrimci hareketi ve Ermeni ulusal kurtuluş hareketi nin parçası olan Taşnak, Armenakan, Hınçak altında Ermeni milisleri (çeteleri, fedaileri veya gönüllüleri (Kamavor)) olarak bilinen ailelerinin terk ederek "gerilla birlikleri" oluşturmuşlardır. Bu küçük ve gizli birlikler Osmanlının düzenli ordusuna cephede ve cephe gerisinde yıpratma savaşı taktiği uygulamışlardır. Ayrıca bu dömende Ermeni Gönüllü Tugayları Rus Kafkas Ordusuna destek vermiş (detachment birimleri olarak) ve bu güçler Osmanlı devletine karşı savaşmışlardır. Osmanlı İmparatorluğu içerisinde  bulunan İsyancı Ermeni komiteler bölge bölge il il isyanlar çıkararak masum Türk halkını katletmişlerdir.  519 bin sivil ahalinin katledildiğinin arşiv belgesi olarak var olduğunu  ortadadır.Hatta 1919'da Paris'te toplanan Paris Konferansı'nda köy köy, kasaba kasaba 519 bin rakamını rapor olarak ortaya koyulmuştur. Erzurum, Ermenilerin ve Rusların hedef şehirlerinden birisidir. Tarihe baktığımız zaman Erzurum, üç defa Rus işgali altına girmiştir. Bu yüzden de en çok katliam Erzurum'da yapılmış şüphesiz. Erzurum'da 50 bin, Van'da 45 bin, Kars'ta 17 bin, Iğdır'da 15 bin, Erzincan'da 13 bin, Diyarbakır'da 12 bin, Muş'ta 10 bin olmak üzere birçok yerde toplam 519 bin sivil ahali Ermeni çeteleri tarafından katledilmiştir. Bunların içinde Hatay Adana, Maraş, İçel yoktur. https://www.aa.com.tr/tr/pg/foto-galeri/bilimsel-kazilarla-ermeni-cetelerinin-katliamlari

OSMANLI DEVLETİ’NDE ERMENİ CEMİYETLERİ

 (1875- 1925 YILLARI ARASI)

XIX. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren, bariz bir şekilde bu münasebetler siyâsi çekişmelerle anılmaya başlanmış ve ‘Şark Meselesi’, Ermenilerden ayrı düşünülemez hale gelmiştir. Bunda Ermenilerin kurmuş oldukları cemiyetlerin etkisi büyüktür.  Hınçak’ ve ‘Taşnak’ gibi pek çok  bilinen ‘meşhur’ Ermeni cemiyetlerini bir tarafa bırakarak arşiv vesikalarınca  saklı kalan diğer cemiyetlere dikkat bir bakalım. Bu cemiyetler bilinen 27 adettir.in kuruluş amaçları ve Osmanlı Devleti’nde ne gibi faaliyetlerde bulundukları belgelerle sabittir.

1.Cemiyet Cemiyet-i Tedrisiye; Kayseri Ermeni Kilisesi’nin önderliğinde kurulan cemiyet, Ermeni kilise meclisinin denetimi altında faaliyetlerini sürdürmüştür.

2.Ermeni Cemiyet-i Vataniyesi; Paris’te faaliyetini sürdüren Osmanlıda isyan hareketlerini kışkırtan  cemiyet.

3.Vatanperveran Cemiyeti Ermeni Vatanperver Cemiyeti ya da sadece Vatanperveran Cemiyeti, Ermeniler tarafından kurulan cemiyetler içinde en faal olan cemiyetlerdendir., bunların yabancı gazetelerde yayımlanmasını sağlamışlar, bu şekilde yurt dışında yaşayan tüm Ermenilerin Londra’da bulunan Vebating Kulüp’teki konuşmaları buna bir örnektir.

4.Ermeniyan Cemiyeti Fransa’nın Marsilya şehrinde kurulmuştur. Cemiyetin yine aynı şehirde ‘Ermeniya’ isimli bir gazete çıkardığı ve Osmanlı Devleti aleyhine yayın yaptığı ifade edilmektedir. Muzır neşriyatından dolayı yayının Osmanlı Devleti’ne sokulması yasaklanmış ve tüm yabancı elçiliklere durum bildirilmiştir.

 5.Cemiyet Cemiyet-i İttihadiye;  XIX. yüzyılın sonlarında Muş’ta kurulan cemiyet, siyâsî ya da kültürel faaliyetlerden çok Ermenilerin silahlanması konusunda çalışmalar yürütmüştür. Cemiyet bu ve benzeri faaliyetleri sebebiyle devletin aleyhine kurulmuş fesad cemiyetleri arasında değerlendirilmiş ve kapatılmıştır.24

 6.Engization Cemiyeti; Cemiyetin tam nerede ve ne zaman kurulduğuna dair bilgi yoktur. Ancak cemiyetin haksız yere lağvedilerek bazı üyelerinin tutuklandığına dair Paris’te çıkan ‘Deba’ ve ‘Semaphore’ gazetelerinde bilgi olduğu nakledilmektedir. Bu haber Osmanlı Hariciye Nezareti tarafından tekzip edilmiş, cemiyetin haksız yere lağvedilmediği, fesad faaliyetleri sebebiyle bazı âzâlarının tutuklandığı ifade edilmiştir.

 7.Feda-yı Nefs Cemiyeti ;Cemiyet Tokat’ta kurulmuştur. Cemiyet, Ermeni halkını örgütleyerek devlet aleyhine kışkırtmayı amaçlamış, bu sebeple fesad cemiyetlerinden sayılmıştır.

8.Muhabbet Şirketi Cemiyeti,Kahramanmaraş civarında kurulan cemiyet.Dirkovent’in başkanlığında kurulduğu ifade edilmektedir. Dirkovent, beş yüz kadar Ortodoks ve Katolik Ermeni ile birlikte cemiyeti kurmuştur.

9.Protestan Cemiyeti; Ermenilerin Protestan olmasında etkin güç olan Amerika, Ermenilere özerklik isteyen Ermeni Protestanların çeşitli fesad cemiyetleri açmasına da yardımcı olmuştur.

 10.Vatandaş Cemiyeti  Vatandaş ya da ‘Vatandaşlar İttihadı’ adı altında Antep’te faal olan cemiyetin kuruluşu İskenderiye’de yayım yapan ‘Arav’ isimli Ermeni gazetesi tarafından ilan edilmiştir. Cemiyeti doktor Hardunyan Nezresyan kurmuştur.

11.Ermeni Suikast Cemiyeti Ermeni dava vekillerinden Haçik’in öldürülmesi olayı ile adı duyulan cemiyettir.

 12.İhtilalci Ermeniler Cemiyeti: Osmanlı Devleti’ndeki azınlıkları kışkırtarak Anadolu’daki asayişi bozmak’ olduğu tespit edilmiştir. Cemiyetlerin fanatik Ermeni cemiyetleri olan ‘Taşnak’ ve ‘Hınçak’la olan ilişkileri de bunu doğrulamaktadır.

13.Arpeyar Arpeyaryan Cemiyeti: Cemiyet hakkında vesîkalarda pek bilgi bulunmamaktadır. ‘Hayrenik’ isimli Ermeni gazetesine destek veren cemiyetin amacının Ermeni gençleri örgütleyerek Osmanlı Devleti’nde karışıklık çıkarmak olduğu ifade edilmektedir.

 14.Ermeni Cemiyet-i Müttehide i Müttehide: Yurt dışında kurulan cemiyetin Londra, Marsilya ve Cenevre’de faaliyette bulunan cemiyet, buralardan Osmanlı Devletinde yaşayan Ermenilere mektup, telgraflar göndererek Anadolu’da çıkarılması planlanan karışıklıklar için teşvikte ve maddî destekte bulundukları ifade edilmektedir.

15.Cemiyet-i Tasarrufiyye-i Şarkiyye:   16.Dinamit Cemiyeti

17.Anglo-Armenian Cemiyeti:Armenian Cemiyeti ‘İngiliz Ermeni Dostları Cemiyeti’ olarak da anılan Anglo-Armenian Cemiyeti, Londra’da kurulmuştur.

 18.Ermeni Muhibb-i Vatan Cemiyeti: Vatan Cemiyeti Cemiyet fanatik Ermeni milliyetçileri tarafından kurulmuştur.

  19.Kırımyan Cemiyeti:İstanbul Ermeni patriklerinden Kırımyan ve kardeşi Harno Bagişyan Karakin’in başkanlık ettiği cemiyet önce İstanbul’da sonra aynı isimle Newyork’ta kurulmuştur.

20.Narlıkapı Ermeni Şirketi İane Cemiyeti:.Ermenilere yardım amacıyla bizzat İstanbul Ermeni Patrikhanesi tarafından kurulmuştur.Truşak (Tarosak) Cemiyeti: Cemiyeti ak (Tarosak) Cemiyeti Ermenilerin kurdukları cemiyetler içinde belki de en fanatiklerinden birisi olan bu cemiyet, bölücü Ermeni cemiyetlerinden Taşnak’ın da öncüsü sayılmaktadır.

22.Kırmızı Komite Cemiyeti:

  23.Ermenî Zâdegân Cemiyeti:

 24.Genç Hıristiyanlar Cemiyeti: Ermeni gençleri üzerinde baskı kurarak Anadolu’da bir karışıklık çıkarmak hedefindedir.

 25.Hydepark Ermeni Cemiyeti 25.Hydepark Ermeni Cemiyeti Hydepark Ermeni Cemiyeti Üyelerinin az olduğu bilinen cemiyet, Ermenilerden meslek itibariyle pek öne çıkmayan kimseler tarafından kurulmuştur. Cemiyetin amacının Anadolu’da karışıklık çıkarmak olmadığı ancak Avrupa Devletleri’nden Osmanlı Devleti’nde karşılaştıkları zorlukları çözmeleri hususunda yardım istemek olduğu aktarılmaktadır.

 26.Ermeni Müdafaa Ermeni Müdafaa-i Nefs Cemiyeti: Nefs Cemiyeti Amerikalı zengin Ermeni iş adamları tarafından Amerika’da kurulan cemiyetin fesad cemiyetidir.

 27.Fukara-perver Nisvan Cemiyeti: Ermeni ihtilal komitelerine yardım eden Ermeni kadınlarından farklı bir konumda kurulan bu cemiyet, daha çok kimsesiz ve yardıma muhtaç Ermeni çocuklarına hizmet etmeyi amaç edinmiştir.